Từ trước đến nay, tuổi thọ thường được sử dụng để đo lường chất lượng sống của một đời người. Tuy nhiên, các nhà khoa học đang dần chuyển sang sử dụng healthspan, một cách đo lường có ý nghĩa hơn khi tập trung vào thời gian mà một người thật sự sống khoẻ mạnh.

Khái niệm healthspan được định nghĩa là thời gian trong cuộc đời mà một người sống khỏe mạnh, không mắc các bệnh mãn tính hay khuyết tật. Cách định nghĩa này dần trở thành một thước đo ý nghĩa hơn về chất lượng cuộc sống so với tuổi thọ (lifespan), vốn chỉ đơn thuần đề cập đến tổng số năm một người sống. Mặc dù y học hiện đại đã kéo dài đáng kể tuổi thọ của con người, nhưng thời gian sống khỏe mạnh thường không theo kịp con số này. Chính vì thế, phần lớn nhiều người phải dành những năm cuối đời để chống chọi với các vấn đề sức khỏe nghiêm trọng. Khoảng cách ngày càng lớn giữa tuổi thọ và thời gian sống khỏe mạnh đã thúc đẩy các nhà nghiên cứu và bác sĩ tập trung vào các chiến lược nhằm nâng cao chất lượng cuộc sống khi về già.

Healthspan là gì?

Tuổi khoẻ mạnh - thời gian sống khoẻ, có ý nghĩa hơn nhiều so với tuổi thọ (lifespan)

Healthspan nhấn mạnh tầm quan trọng của việc không chỉ sống lâu hơn mà còn sống tốt, khoẻ mạnh hơn. Không giống như tuổi thọ, đo lường số năm sống, healthspan tập trung vào chất lượng của những năm đó—không mắc phải các bệnh mãn tính như sa sút trí tuệ, bệnh tim hay tiểu đường. Một ví dụ cụ thể là huyết áp cao, nếu được điều trị, có thể không ảnh hưởng nhiều đến healthspan, nhưng các tình trạng như đột quỵ hoặc suy giảm nhận thức có thể gây tác động nghiêm trọng đến khả năng thực hiện các hoạt động hàng ngày. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), thời gian sống khỏe mạnh trung bình trên toàn cầu ngắn hơn tuổi thọ khoảng 9-10 năm, cho thấy sự chênh lệch đáng kể.

Khoa học đằng sau Healthspan

Các nhà nghiên cứu như Nir Barzilai tại Đại học Y Albert Einstein nghiên cứu những người sống trên 100 tuổi (centenarians) có đặc điểm chung là họ giảm thiểu tối đa thời gian bệnh tật (compression of morbidity), nghĩa là họ chỉ mắc bệnh trong một phần rất nhỏ của cuộc đời dài của mình. Những cá nhân này thường sở hữu các đặc điểm di truyền giúp trì hoãn các bệnh liên quan đến tuổi tác hàng chục năm so với những người khác. Nghiên cứu của Barzilai nhấn mạnh một biến thể cụ thể của gen CETP, liên quan đến việc điều chỉnh cholesterol tốt hơn và cải thiện chức năng não bộ. Hiện nay, các nỗ lực nghiên cứu đang được tiến hành để phát triển các loại thuốc mô phỏng những lợi thế di truyền này nhằm kéo dài thời gian sống khỏe mạnh cho những người không may mắn có được yếu tố di truyền này.

Duy trì chế độ ăn uống lành mạnh là một cách để nâng cao healthspan

Tuy nhiên, di truyền chỉ chiếm khoảng 20% yếu tố quyết định tuổi thọ và số năm anh em sống khoẻ mạnh. Trên thực tế, lối sống đóng vai trò lớn hơn nhiều. Các yếu tố như chế độ ăn uống, tập thể dục, giấc ngủ và sự kết nối xã hội là rất quan trọng trong việc duy trì healthspan dài lâu. Các nhà nghiên cứu nhấn mạnh rằng ngay cả khi không có can thiệp y học tiên tiến, mỗi cá nhân vẫn có thể cải thiện đáng kể thời gian sống khỏe mạnh thông qua việc thay đổi lối sống.

Các bước thực tiễn để tăng cường Healthspan

Các chuyên gia như Sharon Inouye từ Trường Y Harvard và Matt Kaeberlein từ Đại học Washington nhấn mạnh rằng phòng ngừa là nền tảng của việc kéo dài healthspan. Một số khuyến nghị chính bao gồm việc duy trì chế độ ăn uống chất lượng. Một chế độ ăn giàu trái cây, rau củ, ngũ cốc nguyên hạt và ít thực phẩm chế biến sẵn hoặc đường tinh luyện là rất quan trọng. Các phương pháp như chế độ ăn Địa Trung Hải hoặc nhịn ăn gián đoạn cũng có thể mang lại lợi ích lớn cho sức khoẻ.

Tập thể dục đều đặn cũng là một cách quan trọng để nâng cao sức khoẻ

Ngoài ra, việc tập thể dục đều đặn với các bài chạy bộ, các hoạt động thể thao như cầu lông, đá banh cùng việc rèn luyện sức mạnh thường xuyên sẽ giúp anh em duy trì sức khoẻ thể chất và tinh thần tốt. Việc này còn được tối ưu hơn nữa khi anh em dành thời gian ngủ đủ ít nhất 7 tiếng mỗi đêm để tránh các nguy cơ mắc bệnh mãn tính như tiểu đường, bệnh tim.

Ngoài ra, việc theo dõi sớm các chỉ số sức khỏe cơ bản như mức đường huyết hoặc thiếu hụt vitamin từ khi còn trẻ có thể hướng dẫn các biện pháp phòng ngừa trong tương lai.

Vai trò của sự kết nối xã hội

Các mối quan hệ xã hội là một trụ cột thường bị bỏ qua trong healthspan. Khi con người già đi, vòng tròn bạn bè của họ thường thu hẹp lại, làm tăng nguy cơ cô đơn và các vấn đề sức khỏe tinh thần cũng như thể chất liên quan. Tham gia vào các hoạt động cộng đồng hoặc sở thích cá nhân không chỉ giúp xây dựng kết nối mà còn giảm nguy cơ mắc các bệnh như sa sút trí tuệ, bệnh tim và cải thiện hạnh phúc tổng thể.

Và việc tham gia vào các hoạt động xã hội, duy trì các kết nối là cách tốt để có một tinh thần khoẻ mạnh

Những hoạt động như tình nguyện, tham gia các nhóm tập thể dục, hoặc đơn giản là đi dạo cùng thú cưng đã được chứng minh là mang lại lợi ích cho sức khỏe tinh thần và thể chất. Ngoài ra, việc tham gia các hoạt động có ý nghĩa như hỗ trợ cộng đồng hoặc giảng dạy không chỉ giữ cho não bộ luôn hoạt động mà còn giúp giảm căng thẳng và cải thiện trí nhớ.

Kết luận

Bí quyết để sống lâu và khỏe mạnh không chỉ nằm ở việc kéo dài tuổi thọ mà còn ở việc tối ưu hóa healthspan—những năm tháng sống khỏe mạnh. Bằng cách ưu tiên các biện pháp phòng ngừa như ăn uống lành mạnh, tập thể dục đều đặn, ngủ đủ giấc và duy trì các mối quan hệ xã hội ý nghĩa, mỗi cá nhân có thể nâng cao chất lượng cuộc sống khi về già. Những tiến bộ trong nghiên cứu di truyền và phát triển thuốc có thể tiếp tục cách mạng hóa cách chúng ta tiếp cận với quá trình lão hóa trong tương lai. Cuối cùng, tập trung vào healthspan đảm bảo rằng chúng ta không chỉ sống lâu hơn mà còn sống tốt hơn.