Decibel (dB) là gì và tại sao nó lại quan trọng?
21/11/2025 12:13
Decibel (dB) là gì và tại sao nó lại quan trọng?
Trong thế giới công nghệ, đặc biệt là lĩnh vực âm thanh, chúng ta thường xuyên bắt gặp đơn vị đo "decibel", viết tắt là "dB". Từ thông số kỹ thuật của một chiếc tai nghe, độ ồn của một chiếc máy hút bụi, cho đến mức âm lượng an toàn khi nghe nhạc, decibel xuất hiện ở khắp mọi nơi.
Tuy nhiên, không phải ai cũng hiểu rõ bản chất của đơn vị này. Decibel không phải là một đơn vị đo lường tuyến tính như mét hay kilogam, mà nó hoạt động dựa trên một thang đo logarit phức tạp hơn.
Bài viết này sẽ giải thích một cách đơn giản và dễ hiểu nhất về decibel, cách nó hoạt động và tại sao nó lại là một đơn vị không thể thiếu trong việc đo lường âm thanh và nhiều lĩnh vực khác.
Tuy nhiên, không phải ai cũng hiểu rõ bản chất của đơn vị này. Decibel không phải là một đơn vị đo lường tuyến tính như mét hay kilogam, mà nó hoạt động dựa trên một thang đo logarit phức tạp hơn.
Bài viết này sẽ giải thích một cách đơn giản và dễ hiểu nhất về decibel, cách nó hoạt động và tại sao nó lại là một đơn vị không thể thiếu trong việc đo lường âm thanh và nhiều lĩnh vực khác.
Nguồn gốc và định nghĩa cơ bản
Trước hết, cần phải hiểu về đơn vị gốc là bel, được đặt theo tên của nhà phát minh Alexander Graham Bell. Một bel thể hiện sự chênh lệch về cường độ (hoặc công suất) gấp 10 lần giữa hai nguồn âm thanh. Tuy nhiên, đơn vị bel tỏ ra quá lớn cho các ứng dụng thực tế. Vì vậy, người ta sử dụng một đơn vị nhỏ hơn là "decibel" (dB), với 1 bel bằng 10 decibel.
Về bản chất, decibel không phải là một đơn vị đo lường tuyệt đối, mà là một đơn vị dùng để biểu thị tỷ lệ giữa hai đại lượng vật lý, thường là công suất âm thanh hoặc công suất điện. Nó cho chúng ta biết một giá trị này lớn hơn hoặc nhỏ hơn một giá trị tham chiếu khác bao nhiêu lần, nhưng theo một thang đo logarit.
Tại sao lại phải dùng thang đo Logarit?
Lý do chính là vì thính giác của con người cảm nhận sự thay đổi về âm lượng không theo kiểu cộng trừ (tuyến tính) mà theo kiểu nhân chia (theo cấp số nhân). Tai của chúng ta có thể cảm nhận một dải cường độ âm thanh cực kỳ rộng, từ tiếng lá xào xạc trong gió cho đến tiếng gầm của động cơ phản lực, với sự chênh lệch về cường độ thực tế có thể lên tới hàng nghìn tỷ lần.
Một thang đo tuyến tính sẽ không thể nào biểu diễn được một dải giá trị khổng lồ như vậy một cách hiệu quả. Thang đo logarit của decibel sẽ "nén" dải giá trị rộng lớn này lại thành một thang đo nhỏ gọn và dễ quản lý hơn, đồng thời nó cũng phản ánh gần đúng hơn với cách mà tai người cảm nhận âm thanh.
Ví dụ, khi cường độ âm thanh tăng gấp 10 lần, chúng ta sẽ cảm thấy nó to hơn khoảng gấp đôi, và điều này tương ứng với mức tăng khoảng 10 dB. Tương tự, khi cường độ âm thanh tăng gấp đôi, mức tăng chỉ là khoảng 3 dB.
QUẢNG CÁO
Điểm tham chiếu 0 dB và các mức decibel thường gặp
Như đã nói, decibel luôn được so sánh với một điểm tham chiếu. Trong lĩnh vực âm thanh, điểm tham chiếu tiêu chuẩn (0 dB) chính là ngưỡng nghe của một người có thính giác khỏe mạnh, tức là âm thanh nhỏ nhất mà tai người có thể phát hiện được trong một môi trường hoàn toàn yên tĩnh.
Từ điểm tham chiếu này, chúng ta có một thang đo rất trực quan về thế giới âm thanh xung quanh:
- 0 dB: Ngưỡng nghe, gần như im lặng tuyệt đối.
- 20-30 dB: Tiếng thì thầm nhỏ hoặc tiếng lá cây xào xạc. Đây là mức âm thanh rất yên tĩnh.
- 60 dB: Cuộc trò chuyện bình thường ở khoảng cách 1 mét. Đây là mức âm lượng phổ biến trong môi trường văn phòng hoặc nhà ở.
- 85 dB: Tiếng ồn giao thông đông đúc trong thành phố. Việc tiếp xúc kéo dài với mức âm thanh này có thể bắt đầu gây tổn thương cho thính giác.
- 100-120 dB: Một buổi hòa nhạc rock hoặc tiếng cưa máy. Mức âm thanh này có thể gây đau và tổn thương thính giác ngay lập tức.
- 140 dB: Tiếng động cơ phản lực cất cánh. Đây là ngưỡng gây đau đớn cho tai người.
dBA là gì?
Khi xem thông số kỹ thuật của các thiết bị, bạn sẽ thường thấy đơn vị "dBA". Đây là viết tắt của "A-weighted decibel". Về cơ bản, đây là một thang đo decibel đã được điều chỉnh để mô phỏng gần hơn với độ nhạy của tai người. Tai của chúng ta không nhạy cảm như nhau ở mọi tần số; chúng ta nhạy cảm nhất với các tần số trung bình (giọng nói con người) và kém nhạy hơn với các tần số rất thấp (âm trầm) và rất cao.
Thang đo dBA sẽ nhấn mạnh vào các tần số trung và giảm nhẹ các tần số thấp và cao, từ đó đưa ra một con số phản ánh gần đúng hơn với độ ồn mà chúng ta thực sự cảm nhận được. Hầu hết các thiết bị đo âm thanh tiêu dùng và các quy định về tiếng ồn môi trường đều sử dụng đơn vị dBA.
Nhìn chung, decibel là một công cụ mạnh mẽ và không thể thiếu để lượng hóa thế giới âm thanh. Hiểu rõ về nó không chỉ giúp chúng ta đọc hiểu các thông số kỹ thuật một cách chính xác hơn mà còn giúp chúng ta nhận thức rõ hơn về môi trường âm thanh xung quanh và có những biện pháp để bảo vệ thính giác của chính mình.
Tin xem thêm
nội dung mới
